‘Al is de controle nog zo snel’

door Ellen van Damme

Enige tijd geleden overleed een kennis van mij. Tijdens de dienst bij zijn uitvaart sprak men over zijn kwaliteiten als manager bij een groot internationaal bedrijf. Hij was succesvol geweest in zijn werk. Hij was een man die hield van winnen en van de strijd aangaan, maar deze strijd had hij niet kunnen winnen.
In de toespraak werd duidelijk dat hij zich bij dit verlies niet had kunnen neerleggen. Er ontstond tijdens de ziekte geen overgave, geen erkenning dat het leven en dus ook de dood groter is dan jij. Dat controle over het leven een illusie is.

Het was pijnlijk. Ik realiseerde me dat veel mensen de maakbaarheid van het leven overschatten en zich richten op wilskracht en controle in plaats van overgave en vertrouwen.
Besef dat het leven maakbaar is, maakt dat je vol voor iets kunt gaan. Je kunt dan ergens heilig in geloven en bergen verzetten. Zonder dat is er geen bezieling en passie. Maar je eigen invloed overschatten, vergeten dat je deel uitmaakt van een groter geheel en jij daarvan niet de regisseur bent, maakt uiteindelijk eenzaam en zielloos.

Als ik als adviseur werk in een organisatie waar de managers sturen vanuit controle, procedures en regels en menen dat je alles kunt creëren en realiseren als je de touwtjes maar strak in handen houdt, stemt dat me droevig. Het is een schijncontrole die geen recht doet aan gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het doet de medewerkers geen recht en het maakt niet het beste in ze wakker. De leidinggevende wordt teveel het middelpunt. En het matige vertrouwen in collega’s creëert passiviteit.

Neem de directeur in het volgende voorbeeld: net in dienst legde hij top-down een pakket van eisen neer. Hij liet weten dat functies ter discussie zouden komen te staan, indien deze eisen niet snel gerealiseerd werden.  Door een vorige reorganisatie heerste er al wantrouwen onder de medewerkers en dat werd hierdoor alleen maar gevoed. ‘Het beste om nu te overleven, is de baas te volgen, mee te praten en te doen volgens de richtlijnen’, vertelden ze. Onderhuids dachten ze er echter anders over; ze raakten op hun hoede, toonden geen kwetsbaarheid meer en bespraken niet meer openlijk waar de knelpunten zaten. Zo op het eerste oog, was er een sfeer van  ‘het gaat goed met ons, niets aan de hand’. Maar de vrije energie, waarin je open met elkaar brainstormt, plannen ontwikkelt, samenwerkt, elkaar successen gunt en kwetsbaar mag zijn, raakte geblokkeerd.

Gelukkig kan het ook anders. Leidinggevenden die werken vanuit vertrouwen in hun medewerkers, hen ruimte en verantwoordelijkheid geven en samenwerken in de ware zin van het woord. In bovenstaand voorbeeld besloot één van de leidinggevenden een traject in te gaan met haar team om helder te krijgen wie op welke (nieuwe) plek het beste paste. Dit terwijl er dus minder plaatsen beschikbaar waren! Geen eenvoudige weg om dit met elkaar te doen, zeker in een sfeer van “op je hoede zijn”. Maar door het vertrouwen dat de leidinggevende gaf, kwam er meer eerlijkheid en konden ieders kwaliteiten en tekortkomingen open besproken worden. Het werd zo voor een ieder helder hoe de beschikbare plaatsen ingevuld zouden worden. Men voelde zich gehoord en gezien, zelfs als de beslissing persoonlijk pijnlijk was.

Vertrouwen geven en weten dat je vertrouwd wordt, is de basis van elke vruchtbare samenwerking. Enerzijds beseffen dat jij alleen nooit kunt creëren wat je wel samen met anderen kunt. Dat vraagt naast sturing loslaten en je toevertrouwen aan de stroom. Je vertrouwd weten anderzijds maakt het beste in je wakker. Daar krijgt initiatief en creativiteit ruimte.

Maximale maakbaarheid vanuit een besef van dienstbaarheid en bescheidenheid.