Ziel
Leegte en vorm
9 juli 2024
‘Vorm is leegte, leegte is vorm’, staat geschreven in de Hart Soetra, een van de belangrijkste soetra’s uit het boeddhisme. In vrijwel alle boeddhistische kloosters over de gehele wereld wordt deze soetra gereciteerd. Een mystieke tekst, waar je met je gedachten steeds weer op stuk loopt en die je brengt bij het niet-weten, bij de leegte zelf.
De leegte waarin je werkelijk tot rust en ontspanning kunt komen zodat je de tienduizend dingen van het dagelijkse leven kunt loslaten. Deze boeddhistische waarheid staat haaks op onze neiging om de vorm, de materie, heilig te verklaren. Een menselijke neiging die van alle tijden is, maar in onze tijd lijkt te heersen als nooit eerder. ‘Vorm is vorm en leegte is leegte’, dat is wat onze cultuur lijkt te verkondigen. Dat wat tastbaar en bewijsbaar is heeft bestaansrecht, wat geen nut heeft doet er niet toe, na de dood houdt alles op, en wat je hebt moet je zien te behouden.
De realiteit is dat we geen enkele vorm kunnen vasthouden in de stromende vergankelijkheid van dit bestaan. En dat uit diezelfde vergankelijkheid, uit het niets, steeds weer nieuwe vormen geboren worden, zoals ons lichaam ook een systeem is van voortdurend stervende en weer opnieuw geboren wordende cellen. We kunnen ons verzetten tegen deze inherente vergankelijkheid, maar uiteindelijk is dit verzet zinloos. Is het niet zo dat juist dit verzet ons de meeste pijn oplevert in ons bestaan? Het misverstand dat bij deze inherente vergankelijkheid op de loer ligt, is de gedachte dat je je dus nergens aan moet hechten en dat de vorm er eigenlijk niet toe doet. Vorm is echter niet alleen leegte, leegte is ook vorm! De vorm doet er wel degelijk toe, zonder vorm geen expressie, zonder taal geen inhoud. Het is juist de kunst om de vorm zo precies mogelijk uitdrukking te laten zijn van jouw eigenheid en kwaliteitszin. Daarvoor dien je je aan de vorm te hechten, zoals een moeder zich aan haar kind hecht. Zonder die hechting zou het kind zich niet kunnen ontwikkelen, zou de vorm geen werkelijke kwaliteit kunnen krijgen. Maar na verloop van tijd komt er ook weer een moment dat je je kind moet loslaten. Na de noodzakelijke hechting komt de vraag of je bereid bent om de vorm ook weer tot leegte te laten worden. Om los te laten en opnieuw te beginnen.
Zoals wij dat ook met onze school steeds weer proberen te doen. Ieder seizoen weer een nieuwe nieuwsbrief en elk jaar weer nieuwe invulling geven aan de opleidingen, hoe mooi of fijn de vorige editie ook was. En zoals dat van jou ook steeds weer gevraagd wordt, in je werk, in het contact met je gezin, in de liefde. Als een voortdurende oefening in vormgeven en loslaten, totdat enkel nog de vreugde van het scheppend zijn zelf overblijft. Het doet denken aan het beeld van boeddhistische monniken, die dag in dag uit met gekleurd zand bezig zijn om prachtige mandala’s te maken. Met grote zorgvuldigheid, aandacht en liefde zijn ze daar soms weken mee bezig. En als het dan eindelijk klaar is, wordt het in een ritueel opgenomen en even bewonderd, maar daarna wordt het zand al snel in een of twee bewegingen bijeengeveegd en wordt er weer opnieuw begonnen…