Steeds meer organisaties wagen zich eraan: zelfsturende teams. Teams waarin geen formele hiërarchie of leidinggevende is aangesteld en die desondanks, of juist daardoor, goed functioneren. Hoe succesvol is deze formule nou in de praktijk? We spreken erover met organisatiekundige Hans Wopereis, mede-directeur van het ITIP.
Hans Wopereis en zijn ITIP Ontwikkeling & Adviesteam begeleidden de afgelopen twintig jaar vele organisaties in het versterken van persoonlijk leiderschap.
Steeds vaker komen ze daarbij de vraag tegen hoe zelfsturing duurzaam ingezet kan worden. Wopereis: ‘Het is een uiterst fascinerende en inspirerende ontwikkeling vind ik. Op grote schaal is het begonnen in de thuiszorg bij Buurtzorg Nederland, maar het is op dit moment op allerlei plekken aan het gebeuren. Van de wereld van professionele dienstverleners tot aannemers, installatiebedrijven, zelfs bij een groot schoonmaakbedrijf als Hago. Ook in de overheidssector duikt het steeds meer op. Maar je moet je soms wel afvragen of het werkelijk over zelfsturing gaat of dat het concept vooral wordt ingezet als een slimme manier om te bezuinigen.’
Zin of onzin?
Wopereis: ‘Zelfsturing kan alleen een succes worden als het een resultante is van een wederkerig proces waarin de ‘top’ werkelijk zijn regie afstaat en de ‘vloer’ werkelijk de verantwoordelijkheid overneemt. Het moet aan beide kanten intrinsiek gewild worden, anders zal het nooit gaan werken. Zelfsturing opleggen aan medewerkers die daar helemaal niet aan toe zijn of daar helemaal geen oprechte wens in hebben heeft geen zin. Het is hetzelfde als iemand proberen te dwingen spontaan te zijn.’
Zelfsturing werkt niet zonder kringbewustzijn
Wopereis stelt dat ‘kringbewustzijn’ een cruciale voorwaarde is voor zelfsturing. In zijn nieuwe boek Bezieling Werkt schrijft Wopereis: ‘De meest krachtige hedendaagse organisaties worden gecreëerd door mensen die in staat zijn om zowel verantwoordelijkheid te nemen voor zichzelf, als voor het grotere geheel waarvan zij onderdeel zijn. Het zijn die collega’s in jouw organisatie of werkveld die het verschil maken, doordat ze hun persoonlijk leiderschap niet alleen vrij inzetten, maar dit ook doen ten bate van het grotere geheel en niet voor de eigen eer en glorie. Dit soort bewustzijn noemen we kringbewustzijn.’
Kan elke vorm van hiërarchie dan volledig overboord?
Wopereis: ‘Zelfsturing is niet een vrijbrief om allemaal je goddelijke eigen gang te gaan. Of om je nergens in te hoeven voegen wat niet helemaal naar jouw zin is of waar je niet volledig je zegje over hebt kunnen doen. Dan wordt zelfsturing een moeras waarin iedereen onder het mom van autonomie elkaar klem zet in een eindeloze overlegcultuur. Wat we zien in organisaties waar zelfsturing vruchtbaar wordt ingezet, is dat het hiërarchische principe blijft bestaan.
Er blijven mensen die op specifieke terreinen gewoon beslissingen mogen nemen. Natuurlijk consulteren zij daarbij de relevante betrokkenen. Maar je zult verantwoordelijkheidsgebieden moeten definiëren en die aan elkaar moeten toebedelen. En je zult elkaar daarin moeten vertrouwen en de ander willen volgen.’
Wat is je advies voor organisaties die hiermee willen starten?
‘Het is van belang dat er een cultuur is waarin zelfsturing niet als een eenmalige exercitie wordt gezien, wat alleen een grondige voorbereiding behoeft. Het is een doorgaand proces van ontwikkeling, van persoonlijke ontwikkeling en van teamontwikkeling. Je moet daar duurzaam op willen inzetten, je in scholen en je vrij voor willen maken.’
In het boek Bezieling Werkt staan de 10 geboden van zelfsturing en kring- bewustzijn in organisaties.
We noemen er hier drie:
- Maak jezelf tot beginpunt en neem je (mede)verantwoordelijkheid. Ook al heb je niet formeel de leiding, vraag jezelf voortdurend af: ‘Als ik het hier voor het zeggen zou hebben, wat zou ik dan doen?’ En doe daarin wat je kunt.’
- Benader medewerkers, klanten en andere belanghebbenden als partners. Neem geen besluiten zonder dat je de mensen die de gevolgen van jouw besluiten mede moeten dragen er echt bij betrokken hebt. Niet om draagvlak te creëren, maar om blinde vlekken te voorkomen en de collectieve intelligentie aan te spreken.
- Waag het om je werkelijk kwetsbaar op te stellen naar jouw Vraag om hulp, liefst nog voordat de nood zo hoog is dat het eigenlijk al te laat is.
Zie de overige tips in Bezieling werkt van Hans Wopereis, pag. 94-95.
