door Arianne Wopereis-Bruijn
Vorige week heb ik de tentoonstelling in het Rijksmuseum ‘Late Rembrandt’ bezocht. Echt een aanrader! De zelfportretten, de personen
zonder opsmuk en bijbehorende emoties die hij nauwgezet heeft geschilderd zijn heel bijzonder, wat een meester.
Een van de schilderijen die me bijzonder raakte is die van Jakob en de engel. Dit schilderij verbeeldt het verhaal uit de bijbel, waarin Jakob door een list de zegen van zijn vader heeft gekregen, die eigenlijk voor zijn oudere broer Esau was bestemd. Na twintig jaar in ballingschap keert Jakob terug naar huis, met grote angst voor Esau’s wraak. De nacht voor hun ontmoeting verschijnt er een engel die met hem worstelt.Deze engel staat symbool voor het geweten van Jakob die hem op een liefdevolle en tegelijkertijd uiterst indringende manier iets duidelijk wil maken. Het verhaal beschrijft hoe Jakob de hele nacht met de engel van zijn geweten worstelt.
In het schilderij zie je hoe hij stevig wordt vastgehouden. De engel kijkt hem liefdevol doch scherp aan en laat niet zomaar los! Na die nachtelijke worsteling geeft Jakob zich uiteindelijk over.
Dit verhaal gaat volgens mij over iets dat we allemaal kennen. Daar waar je niet zuiver op de graad bent geweest, blijft het aan je knagen, ook al is dat een gebeurtenis van lang geleden.
Nu kun je dit lezen alsof je fout bent geweest en gestraft moet worden. Maar in dit verhaal en in het schilderij zie je iets anders. Het geweten komt ons tegemoet in de vorm van een engel, een wezen van liefde die zich opdringt en niet loslaat. Het onoprechte blijft aan ons knagen vanuit de hang naar liefde, zodat we ons kunnen overgeven aan de zuiverheid en oprechtheid waar we diep van binnen mee verbonden zijn.
Wat verder opvalt in het schilderij, is dat Jakob met zijn ogen dicht verstrengelt is met de engel. Rembrandt wil hiermee aangeven dat deze strijd een innerlijke worsteling is, de blik is naar binnen gericht. Wij zijn geneigd het donkere in ons, die lastige schaduwzijde, weg te stoppen in een verre spelonk in ons wezen, ver weg in ons onderbewuste. Daarom komt de engel in de nacht, zodat hij licht kan schijnen op onze donkere, onbewuste kanten.
Geraakt door het schilderij, kwam er een herinnering bij me boven. Een tijdje geleden kwam ik onverwacht een vriendin van vroeger tegen. Ik schrok, want ik wist dat ik lang geleden in een conflict te hard tegen haar was geweest. Ik voelde de worsteling: ‘doe ik net alsof er niets is gebeurd, het is toch al zo lang geleden?’ Maar gelukkig kon ik dat niet en heb ik alsnog mijn excuses aan geboden. Het was voor ons beiden een grote opluchting, het werd weer schoon tussen ons.
Je eigen onzuiverheid opschonen kan altijd, het is nooit te laat, ook al is het natuurlijk prettiger als het sneller gebeurt. Het gaat dan vooral om die wezenlijke dingen die in je blijven hangen. Meestal voel je zelf wel wanneer het echt ergens om gaat. En weet dat jouw inwendige ‘engel’ je niet los zal laten, en gelukkig ook maar!
De tentoonstelling ‘Late Rembrandt’ in het Rijksmuseum is nog tot half mei te bewonderen. Ga ’s ochtends vroeg, anders is het heel druk. Geniet ervan!
